Ραψωδία α’ (στίχ. 109-173)

Ραψωδία α’ (στίχ. 109-173)

  θεματικές  ενότητες 

•   (στίχ. 109-114): η προετοιμασία της Αθηνάς για το ταξίδι  της  στο νησί της  Ιθάκης
•   (στίχ. 115-126): η άφιξη Αθηνάς-  μεταμορφωμένη ως Μέντης κι η εικόνα των μνηστήρων  στο παλάτι .
•   (στίχ. 127-140): η υποδοχή  της  Αθηνάς από   τον Τηλέμαχο.
• (στίχ. 141-161): η  παροχή φιλοξενίας   στην Αθηνά από  τον Τηλέμαχο.
•  (στίχ. 162-173): το δείπνο και η    διασκέδαση  των μνηστήρων  στο παλάτι  με φαγητό ,ποτό  και μουσική .

 ⇾  Το επίπεδο δράσης μεταφέρεται στην Ιθάκη

    

  Ø Στίχ. 118-119: η Αθηνά μεταμορφώνεται σε Μέντη (= πρόκειται για το βασιλιά των Ταφιωτών.  Η  επιλογή αυτή γίνεται :

   α) πρόκειται για παλιό φίλο του Οδυσσέα άρα φαίνεται λογική η επίσκεψη του στο παλάτι .

β) μπορεί να κερδίσει  πιο εύκολα την εμπιστοσύνη του Τηλέμαχου ως φίλος του πατέρα του .

γ) δε θα κινήσει υποψίες στους μνηστήρες .

  Ø Στίχ. 119-126: οι μνηστήρες  σπαταλούν ανενόχλητοι την περιουσία του Οδυσσέα .

  Ø Στίχ. 150: ο Τηλέμαχος επιλέγει ένα μέρος «παράμερα από τους μνηστήρες» διότι: 

α) νιώθει ντροπή για τα όσα συμβαίνουν μέσα στο παλάτι

 β) δε θέλει να ενοχληθεί ο ξένος από την προκλητική συμπεριφορά των μνηστήρων

  γ) θέλει να  ρωτήσει τον ξένο για  τον πατέρα του και επιθυμεί να μείνει μυστικό το περιεχόμενο αυτής της συζήτησης .

  Ø Θεσμός φιλοξενίας: 

 Iερός θεσμός που προστατευόταν μάλιστα από τον ίδιο το  Δία (Ξένιος Δίας). 

Ήταν σημαντικός  θεσμός για τους Έλληνες  καθώς  όμως εξυπηρετούσε και καθαρά πρακτικούς λόγους  καθώς δεν υπήρχαν καταλύματα για  τους ταξιδιώτες.

    Το   τυπικό     της   φιλοξενίας:

  1) Υποδοχή και αρχικές περιποιήσεις  στον φιλοξενούμενο .(προσφώνηση, χειραψία, τακτοποίηση   των αντικειμένων φιλοξενούμενου.Χειραψία με το δεξί- λήψη του όπλου]

  2) Λουτρό (λούσιμο, επάλειψη με λάδι και  καθαρά ρούχα).

  3) Τραπέζι (παράθεση γεύματος ,Σερβίρισμα σε αφθονία, τιμητική θέση στο τραπέζι  για το φιλοξενούμενο    όπως θρόνος και σκαμνί,

  προσφορά νερού για να πλυθεί πριν  το  φαγητό)

4) Ερωτήσεις (σχετικά με την ταυτότητα ,την προέλευση και  το σκοπό επίσκεψης   του ξένου].

  5)  Μόλις ο ξένος  σταματήσει το φαγητό  μπορεί ο οικοδεσπότης να  τον ρωτήσει τον σκοπό της επίσκεψης      και  ακολουθεί    η Ικανοποίηση  του  .

  6) Προσφορά διαμονής   για όσο χρειάζεται .

  7)  Προσφορά δώρων ως επισφράγιση της φιλίας  μεταξύ  τους .

Τηλέμαχος: 

Είναι προβληματισμένος,  νιώθει  αγανάκτηση για τη συμπεριφορά των μνηστήρων αλλά  δεν είναι ικανός πάρει την κατάσταση στα χέρια του και  να αντιδράσει   δυναμικά . Είναι ένας  ανώριμος  έφηβος ο οποίος δεν  εγκρίνει  τη συμπεριφορά  των μνηστήρων  αλλά ωστόσο  δε δραστηριοποιείται για να την αποτρέψει . Νιώθει θλίψη και πόνο  για την απουσία του πατέρα του.Ονειροπολεί   απομονωμένος  την επιστροφή του πατέρα του για να επιβάλει εκείνος την τάξη  στο παλάτι και να τιμωρήσει τους μνηστήρες .Παρουσιάζεται ιδιαίτερα  ευγενικός και φιλόξενος προς τον Μέντη.

 Μνηστήρες:  Υπεροπτικοί, αλαζόνες και  με αναίδεια  κατασπαταλούν τα ξένα περιουσιακά στοιχεία . 

Ø Πολιτιστικά  Στοιχεία:

  1)   υπόδηση (στίχ. 109)

  2)   τα  μέρη ενός μυκηναϊκού ανακτόρου (στίχ. 117)   ⇒

  3)   διάφορα οικιακά σκεύη (στίχ. 124)

 και  Έπιπλα (στίχ. 163)

  4) Είδη διατροφής (στίχ. 126)
 5) τρόποι  ψυχαγωγίας (στίχ. 171)

  6) Είδη όπλων  (στίχ. 112)

παραμυθικό στοιχείο: 

⇒Στοιχείο από τον κόσμο του παραμυθιού  αποτελούν τα μαγικά σανδάλια της Αθηνάς.

ΑΝΤΙΘΕΣΗ
Ο Τηλέμαχος στέκεται  λυπημένος και ήσυχος, ενώ οι μνηστήρες διασκεδάζουν  μεγαλόφωνα  απολαμβάνοντας  τα αγαθά του παλατιού. 

  

 Προοικονομίες :

→    Στίχ. 129-132: η εξόντωση των μνηστήρων

Το όραμα του Τηλέμαχου με την επιστροφή του πατέρα του προοικονομεί ότι ο Οδυσσέας θα γυρίσει και θα αποκαταστήσει την τάξη στο σπίτι του

→    Στίχ. 143-145:   η  μνηστηροφονία

Ενανθρώπιση Αθηνάς

Οι θεοί  συνήθως δεν εμφανίζονται με τη θεϊκή τους υπόσταση. Εδώ η Αθηνά παίρνει τη μορφή ενός ανθρώπου (Μέντη)  και εμφανίζεται στον Τηλέμαχο για να πετύχει το σκοπό της  δηλαδή να του δώσει θάρρος 

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ

α) Η Αθηνά δένει στα πόδια της σανδάλια και ταξιδεύει  .

β) Η Αθηνά κρατάει οπλισμό , το κοντάρι  της .

γ) Η Αθηνά τρώει και πίνει .

 Αφηγηματικοί τρόποι

 Οι αφηγηματικοί τρόποι που χρησιμοποιούνται στην ενότητα είναι η αφήγηση και η περιγραφή

Εργασίες 

⇘Εντοπίστε τους στίχους, όπου ο ποιητής αναφέρεται στον Τηλέμαχο και συγκεντρώστε τις πληροφορίες που μας δίνει γι’ αυτούς. 

⇘.    Με ποια ρήματα περιγράφει ο ποιητής τη μετάβαση της θεάς στο παλάτι; Είναι φυσικός ή μαγικός ο τρόπος της μετάβασης;

⇘.   Να εντοπίσεις μια φράση στο κείμενο  που δείχνει ότι οι μνηστήρες κάνουν ό,τι θέλουν στο παλάτι; Πώς θα χαρακτήριζες   αυτή τη συμπεριφορά ;


⇘Να γράψετε πράγματα (σκεύη και έπιπλα) που χρησιμοποιούσε ο ομηρικός άνθρωπος σύμφωνα  με όσα αναφέρονται  στη συγκεκριμένη ενότητα .

ΠΡΟΟΙΜΙΟ στίχοι 1-25

ΡΑΨΩΔΙΑ    Α

ΠΡΟΟΙΜΙΟ    στίχοι     1-25

Προοίμιο: Οι πρώτοι στίχοι κάθε επικού ποιήματος αποτελούν το προοίμιο, δηλαδή τον πρόλογό του.

Προοίμιο: εισαγωγή-πρόλογος

ΤΑ  ΒΑΣΙΚΑ  ΜΕΡΗ   ΤΟΥ  :

    · Επίκληση   του ποιητή στη Μούσα για να του δώσει την απαραίτητη  έμπνευση.

Μούσα με εφτάχοδρη κιθάρα/φόρμιγγα

Λήκυθος, Ζωγράφος του Αχιλλέα, πε. 440-430 π.Χ.
Μόναχο, Staatliche Antikensammlungen  

    · Διήγηση :  εδώ  παρουσιάζεται  με  συντομία  η υπόθεση του έπους.

    · Παράκληση :  ο ποιητής ζητά  από τη Μούσα να αποφασίσει εκείνη το χρονικό σημείο της έναρξης της αφήγησης.

Η Οδύσσεια αποτελείται   από δύο προοίμια:

    1. Το προοίμιο του ποιητή (στίχ. 1-13)

    2. Το προοίμιο της Μούσας (στίχ. 14-25)

Περιεχόμενο 1^ου Προοιμίου

· Η θεϊκή επίκληση   στη  Μούσα  δίνει κύρος στην αφήγησή του και καθιστά το έργο  του  ποιητή  θεόπνευστο. Οι άνθρωποι της εποχής του Ομήρου πίστευαν πως το έργο  των ποιητών της επικής ποίησης ήταν εμπνευσμένο από κάποιο θεό.  Γενικά υπήρχε  η αντίληψη  ότι  τα  γεγονότα   που  παρουσιάζονταν ήταν πραγματικά και όχι δημιουργήματα της φαντασίας του ποιητή . Εδώ επικαλείται την Καλλιόπη ,που ήταν η Μούσα της επικής  ποίησης.

Αυτή η επίκληση υπάρχει γενικά στο προοίμιο  όλων  των επικών ποιημάτων  Ο ποιητής καλεί τη Μούσα να τον βοηθήσει να αφηγηθεί τα γεγονότα   γιατί  θεωρεί ότι το έργο  αυτό υπερβαίνει τις ανθρώπινες δυνατότητες   καθώς όλα  αυτά που αφηγείται έγιναν στο μακρινό παρελθόν .

 Παρουσιάζεται κυρίως ο χαρακτήρας του   κεντρικού  ήρωα χωρίς όμως να   γίνεται αναφορά στο όνομά του. Είναι περιττό αφού το επίθετο πολύτροπος καθώς  και τα πιο κάτω ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που αναφέρονται παραπέμπουν στον Οδυσσέα.

· Αναφέρονται  με  συντομία  η δράση και οι συμφορές  του ήρωα και των συντρόφων του.

Περιεχόμενο 2ου Προοιμίου

  ·  Τονίζεται η αντίθεση ανάμεσα στους άλλους  ήρωες του  Τρωικού πολέμου και   του Οδυσσέα.

  · Αναφέρονται   οι δύο θεοί : Η Καλυψώ κι ο Ποσειδώνας οι οποίοι με διαφορετικό τρόπο  και με άλλα κίνητρα εμποδίζουν την επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα  του .

  · Γίνεται   αναφορά στο πόσο  ο ήρωας  νοσταλγεί την πατρίδα του  και τονίζεται η αγάπη του  για  τη γυναίκα του, την Πηνελόπη.

  · Αποκαλύπτεται ότι τελικά ο  Οδυσσέας θα επιστρέψει στην Ιθάκη, όπου και εκεί όμως θα τον περιμένουν δυσκολίες και θα δώσει νέους αγώνες .

ΗΘΟΓΡΑΦΗΣΗ    ΤΟΥ    ΟΔΥΣΣΕΑ:

  · επινοητικός εφευρετικός, , εύστροφος, έξυπνος ,πονηρός (τον άνδρα τον πολύτροπο)

 ·  καστροκατακτητής (… της Τροίας πάτησε το κάστρο το ιερό)

      Ο ήρωας που με το τέχνασμά του πάρθηκε η Τροία. Και μόνο αυτή η φράση είναι αρκετή για να καταλάβουν ποιος είναι ο ήρωας.

  ·  σοφός, πολυταξιδεμένος, κοσμογυρισμένος, πολύπειρος: γνώρισε πολλές πολιτείες & ανθρώπους (… βρέθηκε ως τα πέρατα … έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές)

  · πολύπαθος  ταλαιπωρήθηκε πολύ στη θάλασσα(πάθη πολλά που τον σημάδεψαν)

  ·  υπεύθυνος ηγέτης  ο  οποίος αγαπάει τους συντρόφους τουκαι ενδιαφέρεται  για αυτούς ,  φιλέταιρος   με πνεύμα ομαδικό  (σηκώνοντας το βάρος … συντρόφους)

  · ευσεβής, σε αντίθεση με τους συντρόφους του (γιατί εκείνοι … τη μέρα)

  · φιλόπατρις (πόθος γυρισμού)

  · καλός σύζυγος

  · θεοσεβής (οι θεοί τον συμπαθούσαν…)

Ιδεολογικά στοιχεία:   Θεωρούνται  αυτά που μας δίνουν πληροφορίες για τις αντιλήψεις  και τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων μιας εποχής
Ο  ανθρωπομορφισμός των θεών:   όταν αποδίδονται στους θεούς ανθρώπινα χαρακτηριστικά, ιδιότητες, συναισθήματα & αδυναμίες  ίδιες με αυτές των ανθρώπων . Για  παράδειγμα σε αυτή την ενότητα :

• η Καλυψώ είναι ερωτευμένη με τον Οδυσσέα  και τον κρατά εγωιστικά δίπλα της .

• οι θεοί συμπαθούν  τον Οδυσσέα    εκτός από τον Ποσειδώνα που  είναι θυμωμένος μαζί του.

.  Ύβρη   δηλαδή  εκείνη  η συμπεριφορά που ξεπερνά το μέτρο  τιμωρείται
. οι θεοί επεμβαίνουν στη ζωή των ανθρώπων  με πολλαπλούς  τρόπους .

Στα Ομηρικά έπη υπάρχει το εξής ηθικό σχήμα:

Ύβρις (αλαζονική συμπεριφορά ανθρώπων προς θεούς)

Νέμεσις (οργή θείου)

Τίσις (εκδίκηση θείου με τιμωρία)

Οι σύντροφοι του Οδυσσέα σκοτώνουν τα βόδια του Ήλιου. Frink, Dame Elisabeth, 1973

Διαχρονικές Ιδέες:   δηλαδή  ιδέες που ισχύουν ακόμα και σήμερα  :
-η αγάπη για την πατρίδα

-ο άνθρωπος ευθύνεται για τη μοίρα του ανάλογα με τις αποφάσεις και τις πράξεις του. Εδώ θίγεται το θέμα της ατομικής ευθύνης που έχει ο κάθε άνθρωπος   για τη ζωή του.Οι σύντροφοι του Οδυσσέα χάθηκαν από δική τους αμαρτία .Δίνει  την ηθική αρχή που διέπει όλο το έπος: όποιος υπερβαίνει τα όριά του προσβάλλοντας τους θεούς (ή τους ανθρώπους) τιμωρείται. 

-Ο  αρχηγός μιας ομάδας είναι υπεύθυνος για τους  υπόλοιπους που την απαρτίζουν .

Τεχνικές του Ομήρου
α. in  medias res(= στη μέση των πραγμάτων):
η διήγηση δεν ακολουθεί τη   χρονολογική σειρά  των γεγονότων δηλαδή δεν ξεκινά από την αρχή των περιπετειών του Οδυσσέα   αλλά αρχίζει από τη μέση, και  συγκεκριμένα από το πιο κρίσιμο σημείο: τη μακρόχρονη  παραμονή του  ήρωα  στο νησί της Καλυψώς. Όλα τα γεγονότα που προηγήθηκαν παρουσιάζονται ν αργότερα, καθώς τα  αφηγείται   ο ίδιος ο ήρωας.
β. προοικονομία:
είναι μια τεχνική σύμφωνα με την οποία  ο ποιητής μάς προειδοποιεί
για όσα πρόκειται να συμβούν παρακάτω. Έτσι , ο αναγνώστης προετοιμάζεται  για ένα μελλοντικό γεγονός, ώστε να το δεχτεί ως φυσιολογικό και  αιτιολογημένο. Συγκεκριμένα :
στ. 20-21: προειδοποιούμαστε για την επιστροφή του  ήρωα στην πατρίδα του  
στ. 22: προειδοποιούμαστε για τις δυσκολίες που  τον περιμένουν στην πατρίδα του  καθώς   και  για  τη μνηστηροφονία  που θα ακολουθήσει .

γ. Αντιθέσεις 
- ο πολύτροπος Οδυσσέας   -  σε  αντίθεση   οι νήπιοι σύντροφοι  του .
- η σωτηρία του Οδυσσέα    έρχεται σε αντίθεση  με το  χαμό των συντρόφων  του .
- οι άλλοι ήρωες  έχουν επιτρέψει στις πατρίδες τους   ενώ ο Οδυσσέας ταλαιπωρείται μακριά από  τη δική του  πατρίδα .

-Η συμπάθεια των   περισσότερων θεών στον Οδυσσέα   σε αντίθεση με το μίσος  του Ποσειδώνα .

ΚΥΚΛΙΚΟ ΣΧΗΜΑ: τεχνική – σύμφωνα με την οποία- ένας στίχος ολοκληρώνεται ακριβώς ή περίπου με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο αρχίζει. Ο ποιητής απευθύνεται στη Μούσα στην αρχή και το τέλος του πρώτου προοιμίου.


Εργασίες 
1.Γιατί οι σύντροφοι του Οδυσσέα χαρακτηρίζονται νήπιοι και μωροί;
2..Να χαρακτηρίσετε τον Οδυσσέα με βάση τους στίχους 1-13, αιτιολογώντας κάθε χαρακτηρισμό σας.
Υπενθύμιση 
 Χαρακτηρίζουμε τους ήρωες όπως παρουσιάζονται  μέσα απ’ την εμφάνιση, τα λόγια, τη συμπεριφορά τους , τις πράξεις τους , τις παραλείψεις τους και τις αντιδράσεις των άλλων απέναντί τους.Κάποιες φορές ο ίδιος ποιητής  χαρακτηρίζει τους ήρωες του.

3.Γιατί νομίζεις πως η επίκληση της Μούσας ήταν ανάγκη για τον   ποιητή της  επικής ποίησης ;

4.Ο Οδυσσέας βρίσκεται στο νησί της Καλυψώς . Να  βρες  τους στίχους που μας προετοιμάζουν για όσα καλά   και τα κακά  που θα γίνουν στη συνέχεια   της  ιστορίας . Πως ονομάζεται η τεχνική αυτή  και γιατί τη χρησιμοποιεί  ο ποιητής;