Εισαγωγή στην “Οδύσσεια”

Τί είναι το έπος

Η λέξη έπος προέρχεται από το ρήμα ἔπω και σημαίνει:

α) λόγος, διήγηση

β) μεγάλο αφηγηματικό ποίημα
Η λέξη «έπος» σήμαινε τα μεγάλα σε έκταση αφηγηματικά ποιήματα τα οποία   συνέθεταν και τα τραγουδούσαν οι αοιδοί .

Τα είδη του έπους

Ανάλογα με το περιεχόμενό τους τα έπη διακρίνονται σε τρία είδη:
α) Μυθολογικό – ηρωικό (περιέχει μύθους για ήρωες και θεούς)

 β) Διδακτικό

 γ) Φιλοσοφικό.

Πότε έγινε ο Τρωικός πόλεμος;

Ο Τρωικός πόλεμος έγινε περίπου το 1180 π.Χ., στη διάρκεια των Μυκηναϊκών χρόνων, την εποχή του Χαλκού. 

Πότε συντέθηκε η Οδύσσεια; Η Οδύσσεια συντέθηκε μετά από 400 χρόνια, δηλαδή το 800 π.Χ. στη διάρκεια της Γεωμετρικής εποχής. 

Η εξέλιξη του έπους

Ήδη στη Μυκηναϊκή εποχή (1700-1200 π.Χ.) οι Έλληνες αοιδοί συνέθεταν και τραγουδούσαν τα έπη. Η εποχή, όμως, της μεγάλης ανάπτυξης ήταν η Γεωμετρική (1100-700 π.Χ.). γιατί τότε πάρα  πολλοί Έλληνες αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν.. Η νοσταλγία  που ένιωθαν όμως για την πατρίδα τους  αποτέλεσε πηγή  έμπνευσης  και  βοήθησε το έπος να αναπτυχθεί.

Το περιεχόμενο των επών
Πράξεις και κατορθώματα των ηρώων του παρελθόντος και των θεών

Τα γνωρίσματα της επικής ποίησης
- Μιλούσε για ένα μακρινό παρελθόν το οποίο παρουσιάζεται ιδανικό .

- εξέφραζε όλη την κοινωνία και όχι μόνο τον αοιδό .
- Ήταν γραμμένη σε ιωνική διάλεκτο και  περιείχε και στοιχεία από την αιολική..

Οι αοιδοί

Η λέξη αοιδός προέρχεται από το ρήμα ᾄδω / ἀείδω και σημαίνει τραγουδώ.
Οι συνθέτες των επών, οι αοιδοί, τραγουδούσαν αυτά τα ποιήματα με τη συνοδεία φόρμιγγας στα παλάτια, σε σπίτια ευγενών ,αλλά  και   στην αγορά και σε αγώνες.
Η σύνθεση και η εκτέλεση των επών
Οι αοιδοί   αξιοποιούσαν  έτοιμο υλικό  από τους παλαιότερους δημιουργούς ,όπως σταθερές φράσεις, εικόνες, ολόκληρες σκηνές, που τις επαναλάμβαναν κάνοντας κάθε φορά μικρές αλλαγές κα  συχνά  αυτοσχεδιάζοντας.  Επομένως  ο  αοιδός έπρεπε να έχει καλή μνήμη αλλά και δημιουργικότητα και φαντασία .

Οι επικοί κύκλοι:

 α) ο αργοναυτικός,

β) ο θηβαϊκός, και

 γ) ο τρωϊκός.

Τα Κύκλια έπη
Αφηγούνται με χρονολογική σειρά τα γεγονότα από την ένωση του Ουρανού και της Γης μέχρι το θάνατο του Οδυσσέα. Τα ονομάζουμε Κύκλια έπη.
Τιτανομαχία - Οιδιπόδεια - Θηβαίς - Επίγονοι - Κύπρια - Ιλιάς - Αιθιοπίς - Μικρά Ιλιάς - Ιλίου Πέρσις - Νόστοι - Οδύσσεια - Τηλεγονία.

Τα ομηρικά έπη:

 η Ιλιάδα (που περιγράφει ένα επεισόδιο του δέκατου χρόνου του τρωϊκού πολέμου) και

 η Οδύσσεια (που περιγράφει την επιστροφή του βασιλιά της Ιθάκης Οδυσσέα στην πατρίδα του).

 Δημιουργός τους θεωρείται ο Όμηρος και πιστεύουμε ότι συντέθηκαν τον 8ο αι. π.Χ.

Τα ομηρικά έπη ως ιστορική πηγή

Τα ομηρικά έπη δεν μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε ως ιστορική πηγή γιατί:

α) ο ποιητής δε μπορούσε να γνωρίζει με ακρίβεια  τα γεγονότα του τρωικού πολέμου  

 β) τα έπη είναι λογοτεχνικά έργα που στοχεύουν στην ευχαρίστηση επομένως  δεν είναι  ιστορικά  βιβλία. Ωστόσο όμως μας δίνουν πλήθος από  για έθιμα, θεσμούς, υλικά της Γεωμετρικής εποχής στην οποία συντέθηκαν .

Οι ραψωδοί

Η λέξη ραψωδός είναι σύνθετη και αποτελείται από τις λέξεις: ῥάπτω + ᾠδή, δηλαδή συνενώνω τραγούδια.
Έτσι ονομάζονται οι ποιητές που δε δημιουργούσαν δικά τους έργα αλλά απάγγελναν με ρυθμό (δεν τραγουδούσαν όπως οι αοιδοί) τα παλαιότερα έπη κρατώντας ένα ραβδί. Ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες και ταξίδευαν για να απαγγείλουν τα έπη.

Ο Όμηρος
Ο Όμηρος ίσως ήταν ταξιδιώτης-ποιητής που έπαιρνε μέρος σε αγώνες και η παράδοση λέει ότι ήταν τυφλός. Πιθανότατα καταγόταν από την περιοχή της Ιωνίας στη Μικρά Ασία. Ήδη από την αρχαιότητα επτά πόλεις τον διεκδικούσαν· υπήρχε μάλιστα ένα δίστιχο σε δακτυλικό εξάμετρο: Σμύρνη, Χίος, Κολοφῶν, Ἰθάκη, Πύλος, Ἄργος, Ἀθῆναι. Πιθανότερες θεωρούνται η Σμύρνη και η Χίος

Η αξία των ομηρικών επών
Τα ομηρικά έπη έγιναν πολύ αγαπητά στην αρχαιότητα και πάνω σε αυτά στηρίχθηκε η εκπαίδευση των αρχαίων Ελλήνων γιατί α) προσέφεραν απόλαυση, β) δίδασκαν, γ) παρουσίαζαν με άμεσο τρόπο την ανθρώπινη ζωή. Για το λόγο αυτό μέχρι και σήμερα τα ομηρικά έπη είναι πηγή έμπνευσης για τα γράμματα και πολλές  άλλες τέχνες.

Πότε καταγράφτηκαν τα έπη Οδύσσεια και Ιλιάδα;

 Τα έπη καταγράφτηκαν για πρώτη φορά περίπου το 560 με 510 π.Χ. στην Αθήνα, όταν τύραννος των Αθηνών ήταν ο Πεισίστρατος ή ο γιος του ο Ίππαρχος. Ως τότε διαδίδονταν προφορικά.

  
Το κεντρικό θέμα της Οδύσσειας

Ο νόστος, δηλαδή η επιστροφή του βασιλιά της Ιθάκης Οδυσσέα στην πατρίδα του μετά τον Τρωικό πόλεμο, και ο αγώνας του να ξανακερδίσει το θρόνο του και τη γυναίκα του.

Οι πηγές και η θεματογραφία της Οδύσσειας
Πηγές
- Ηρωϊκή παράδοση
- Λαϊκές μυθιστορίες για το γυρισμό ξενιτεμένων
- Παραμύθια και ιστορίες ναυτικών για άγνωστους τόπους, μυθικούς λαούς και τέρατα.

Θεματογραφία
 - Ο απλός άνθρωπος
- Η καθημερινή ζωή
- Η αγάπη για την πατρίδα
- Η ερωτική και η συζυγική πίστη
-Η φιλία
-Η αγάπη για τη ζωή, την ευγένεια και την ομορφιά
-Οι δυνάμεις του ανθρώπου να ξεπερνά τις δυσκολίες χάρη στις αρετές του και το μυαλό του (- π.χ. εξυπνάδα και ευστροφία Οδυσσέα).

Η διαίρεση της Οδύσσειας σε ραψωδίες

Η Οδύσσεια όπως και η Ιλιάδα χωρίστηκε σε 24 άνισες ραψωδίες από τους φιλολόγους της αλεξανδρινής εποχής. Οι ραψωδίες της Οδύσσειας δηλώνονται με τα μικρά γράμματα της αλφαβήτου (της Ιλιάδας με τα κεφαλαία). 

Ακόμα, δόθηκε σε κάθε ραψωδία ένας τίτλος για να αποδοθεί το περιεχόμενό της.